Akademik Veri Yönetim Sistemi
Akman H.(Yürütücü), Zengin G., Karaduman Y.
Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2023 - 2024
Buğdaydan elde edilen unlu mamuller günlük diyette hali hazırda gerek kalori ihtiyacının ve gerekse birçok besin öğesinin karşılanmasında çok önemli yere sahiptir. Her ne kadar modern çeşitler ülke genelinde ekim alanlarının büyük çoğunluğunu oluştursalar da farklı tür buğday ve yerel çeşitler bakımından da ülkemiz zengin bir gen havuzuna ve yetiştirme ekolojisine sahiptir. Bu genotipler biyotik ve abiyotik faktörlere ve değişen iklim şartlarına karşı yüksek adaptasyon kapasiteleri ve düşük gübre kullanım girdileri ile üretimlerinin yapılabilmesi sayesinde bulundukları bölge halkı tarafından halen yetiştirilmeye devam edilmektedir. Bu genotiplerin yüksek diyet lifi, fenolik bileşenler, aminoasit, vitamin ve düşük glisemik indeks içerikleri gibi sağlık bakımından çok önemli bileşenleri taşımaları son zamanlarda dünya genelinde ilginin bu alana yönelmesine neden olmuştur. Ülkemizde bu buğday türleri ve yerel çeşitlerinin son ürün performanslarının farklı çevre koşulları ve yıllar da göz önünde tutularak detaylı olarak değerlendirilmesi; elde edilen sonuçların farklı unlu mamul ürün gruplarında kullanılması; kalp hastalıkları, kanser, mikro element noksanlıkları, diyabet, kolesterol yüksekliği gibi toplum sağlığını çok yakından ilgilendiren konularında çalışmaların yetersiz olması ve böylece hastalıkların önlenebilmesinde bu buğday ürünlerin kullanılması bir alternatif olabilecektir. Bu alana katkı sunmak amacıyla planlanan bu projenin, agro-morfolojik özellikleri belirlemek için yapılacak tarla denemeleri Konya, Siirt ve Isparta lokasyonlarında iki yıl süreyle yürütülecektir. Konya lokasyonunda Gacer (Gernik; T. dicoccum), Sarı Buğday (a, b), Koca Buğday, Gödereli, Ak Buğday, Ağ Sünteri ve Sert Buğday, Siirt lokasyonunda Sorgül (a, b), Bağacak, Bereres ve Akbaşak, Isparta lokasyonunda Einkorn buğday türü (T. monococcum), Kırmızı Buğday (a, b), Sarı Buğday, Gülümbür, Koca Buğday ve Kaşıkçı yerel buğday çeşitleri materyal olarak seçilmiştir. Bununla birlikte, çoğunluğu ülkemizde yetiştiriciliği yapılmayan sekiz farklı buğday türü lokasyonların tamamında yer alacak olup, ülkemiz yerel ve modern buğdayları ise her bölge lokasyonu ve çevresinde yetiştiriciliği yapılan çeşitlerden oluşmaktadır. Araştırmada ülkemizde yetiştiriciliği yapılmayan T. turanicum (Horasan buğdayı), T. polonicum (Polonya buğdayı), T. carthlicum (Acem buğdayı), T. turgidum (kaba tahıl) ve T. ispahanicum’u içeren tetraploid Triticum türleri ile T. petropavlovskyi (Çin yerel buğdayı) ve T. sphaerococcum (Cüce Hint buğdayı) ve ülkemizde yetiştiriciliği sınırlı olan T. spelta (Spelt buğdayı) hekzaploid buğday türleri materyal olarak kullanılacaktır. Laboratuvar çalışmalarında, buğday genotiplerinin teknolojik kalite özellikleri yanında, son ürün bisküvi, ekmek ve bulgur kalite özellikleri ile sağlıklı beslenme yönüyle önemli antioksidan, fenolik madde, diyet lif, B1 vitamini, B2 vitamini, aminoasit ve karotenoid içerikleri belirlenecektir. Bu yönüyle yapılacak arazi ve laboratuvar çalışmalarıyla (i) önemli besin öğelerince zengin ve ülkemizde yetiştiriciliği yapılmayan bu türlerin ve ülkemiz yerel çeşitlerinin bulgur, bisküvi ve ekmek gibi son ürünlere dönüşmesi (ii) farklı tür buğdayların ülkemiz yerel ve modern çeşitleriyle karşılaştırmalı olarak farklı çevrelerde yetiştirilerek verim, teknolojik kalite ve beslenme performanslarının doğru bir şekilde ortaya koyulabilecek olması (iii) son ürün performansları yeterli olan genotiplerin önerilebilecek olması ve günlük diyette çok kritik besin öğelerinin karşılanabilecek olması (iv) ülkemizin gelecek stratejileriyle uyumlu, gıda güvenliği ve güvencesine katkı sunacak olması projenin başlıca özgün ve yenilikçi yönleridir. Proje, sağlık yönünden çok önemli besin öğelerin eksikliğinin giderilmesi amaçlı, günlük diyetlerde bulunma potansiyelleri ile bu ürünlerin tüketiminin artması böylelikle de üretiminin arttırılması için önemli katkılar sağlayacaktır. Bu projenin ekibi üniversite-kamu iş birliği yaklaşımı ile oluşturulmuş ve genç araştırmacıların gelişimine katkı sunma potansiyeli bulunmaktadır.