Akademik Veri Yönetim Sistemi
TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2025
Endüstri devrimi sonrasında arzın talebi aşması ile birlikte ortaya çıkan ve halihazırda tüm dünyada uygulanmakta olan “al-kullan-at” esasına dayalı “doğrusal ekonomi” (linear economy) sistemi, gerek hammadde kaynaklarının sınırlılığı ve tekrarlayan maliyetlerin yüksekliği gerek iklim ve çevre sorunları nedeniyle sürdürülebilir olmaktan çıkmıştır. Doğal kaynakların azalması hammadde ve girdi fiyatlarını arttırmakta ve tedarik zincirinin her aşamasında fiyatların yükselmesine sebep olmaktadır. Doğrusal ekonomik büyüme için gerekli olan ucuz malzeme, ucuz enerji ve ucuz krediyi elde etmek artık mümkün değildir. Kaldı ki, doğrusal ekonominin maliyeti, artık dünyamızın kaldırabileceği boyutları çoktan aşmıştır. Açıklanan sebeplerle büyümenin kaynak kullanımından ayrıştırılması ve sürdürülebilirliğin sağlanması uluslararası kuruluşlar, hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve akademi nezdinde en önemli ve güncel konulardan biri olma özelliği göstermektedir.
Bu amaçlarla yeni bir ekonomik model olarak “Döngüsel Ekonomi Modeli” önerilmektedir. Döngüsel bir ekonomide, ekonomik büyüme kaynak kullanımı ile değil ürünlerin uzun süre kullanıma, onarıma, yenilemeye uygun şekilde tasarlanıp üretilerek ekonomide mümkün olduğunca uzun süre tutulması ve ömrünü tamamlamış ürünlerin yeniden girdi olarak kullanılması ile sağlanmaktadır (WEF, 2014, s.13-15; Ellen MacArthur Foundation, 2015, s. 46; Ellen MacArthur Foundation, 2012, s. 14). Döngüsel bir ekonomide ürünler en baştan uzun ömürlü, onarıma elverişli, yeniden üretimde kullanılmaya imkan sağlayacak şekilde tasarlanır. Üretim süreçleri en az kaynak kullanımını ve atık oluşumunu hedefler ve bir endüstrinin atığının başka bir endüstrinin hammaddesi olmasını sağlayacak endüstriyel simbiyoz alanları oluşturulur. Ürün kullanım ömrü sonunda “geri dönüşüm” değil, “yeniden kullanım” hedeflenir. Döngüselliğin tam olarak hayata geçirilebilmesi için ise üretici ve kullanıcıların taraf oldukları sözleşmesel ilişkilerde Regenerate (baştan yap), Share (paylaş), Optimize (optimize et), Loop (döngüyü kapat veya yavaşlat), Virtualise (sanallaştır), Exchange (değiş-tokuş yap) ilkeleri (ReSOLVE İlkeleri) takip edilmelidir. Böylece ekonomik büyüme kaynak kullanımından ayrılacak ve sürdürülebilir kalkınma sağlanacaktır.
Pekçok ülkede ulusal otoriteler, AB kurumları ve uluslararası kuruluşların döngüsel ekonomiye geçiş üzerinde çalıştığı görülmektedir. Türkiye, mevcut çalışmaların gerisinde kalmıştır. Dünyadaki dönüşüme katılmak ve Avrupa Birliği’nin döngüsel ekonomi düzenlemelerine uyum sağlamak gerekmektedir. Döngüsel ekonomiye geçiş ancak kapsamlı, birbiriyle uyumlu, sektör ihtiyaçlarını ve ülke koşullarını dikkate alan hukuki düzenlemelerin yapılması ile mümkündür. Diğer yandan döngüsel ekonomiye geçiş mevcut üretim ve tüketim biçimlerini değiştirmeyi gerektirmektedir. Yeni döngüsel iş modellerinin özel hukukun çeşitli alanları üzerinde ortaya çıkacak etkilerinin bilimsel olarak tartışılmasına ve değerlendirilmesine ihtiyaç vardır. Proje ile döngüsel ekonomiye geçişte ticaret hukuku ve borçlar hukuku kapsamındaki zorunlu regülasyon alanlarının ve konularının tespit edilmesi, geçişin rekabet hukuku, haksız rekabet hukuku, fikri sınai haklar hukuku, kişisel verilerin korunması hukuku, tüketici hukuku üzerine etkilerinin araştırılması ve sözleşmeler hukuku ve ticaret hukuku alanında ortaya çıkacak sonuç ve sorunların tartışılması hedeflenmektedir.
Bu hedefleri gerçekleştirmek üzere yurtiçi ve yurtdışında kaynak taraması yapılacak, bu alanda çalışan uluslararası kuruluşların temsilcileri ile görüşmeler yapılacak, sektör temsilcileri ile görüşmeler yapılarak döngüsel ekonomiye geçişte ihtiyaç duyulan regülasyonlar araştırılacak, AB ve AB dışı karşılaştırmalı hukuk düzenlemeleri incelenerek Türk hukuku için düzenleme önerilerinde bulunulacaktır. Proje kapsamında öngörülen çalışmaların tamamlanması ile akademik çevrelerde döngüsel ekonomiye yönelik farkındalık artacak, döngüsel ekonomiye geçişte, belirtilen alanlarda ihtiyaç duyulan regülasyonlar tespit edilerek ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile paylaşılacak ve döngüsel ekonomi iş modellerinin mevcut özel hukuk anlayışı ve ilkeleri üzerindeki etkileri bilimsel çalışmalarda değerlendirilerek akademinin dikkatine sunulacaktır.