Batı Anadolu Neojen Havzalarındaki Bor Yataklarında Lityum Içeren Killi Sedimanların Jeolojisi, Mineralojisi, Jeokimyası Ve Kökeni


Kadir S. (Yürütücü), Külah T., Erkoyun H., Helvacı C.

TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2023

  • Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
  • Başlama Tarihi: Mayıs 2021
  • Bitiş Tarihi: Mayıs 2023

Proje Özeti

Batı Anadolu’da Oligosen’den itibaren etkili olan tektonik aktiviteler, bölgede KD-GB yönlü çöküntü havzalarının gelişimine neden olmuştur. Bu havzaların gelişimi ile eş zamanlı olarak başlayan volkanik aktiviteler, Miyosen ’de kalın bir volkano-sedimanter istifin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Bu istif yüksek potasyumlu andezit, dasit ve riyolit karakterli kalk-alkalin volkanik ara katkıları içeren kiltaşı, çamurtaşı, kumtaşı ve çakıltaşı ardalanmasından oluşan eski akarsu ve playa göl çökellerinden oluşmaktadır. Batı Anadolu’daki bu havzalar dünya çapında büyük bir öneme sahip olan bor yataklarının yanı sıra zeolit, kil ve kömür gibi birçok endüstriyel hammadde yatağını da içermektedirler. Bölgedeki bor madenciliği Bigadiç (Balıkesir), Emet (Kütahya) ve Kırka (Eskişehir) olmak üzere üç önemli havzada yapılmaktadır. Projenin konusunu Batı Anadolu’da Bigadiç, Emet ve Kırka Neojen havzalarında ekonomik potansiyele sahip bor mineralleri ile birlikte bulunan, volkanik ve piroklastik kayaçların ayrışmasına bağlı olarak oluşan lityum içeren kil minerallerinin jeolojik, mineralojik, jeokimyasal özellikleri ve oluşum mekanizmalarının irdelenmesi oluşturmaktadır. Bu projede, lityumca zengin kil mineralleri (hektorit) petrografi, X-Işınları difraktometresi (XRD), taramalı ve geçirimli elektron mikroskopu (SEM-EDX ve TEM), diferansiyel termal ve termogravimetrik (DTA-TG), infrared spektroskopisi (FTIR), jeokimyasal (tüm kayaç ve mineral kimyası) ve izotop analiz (D-O, C-O, S-O, 87Sr/86Sr) yöntemleriyle incelenecektir. Proje kapsamında yapılacak çalışmalar, önceki çalışmalarda yeterince irdelenmeyen bölgedeki bor yataklarına ev sahipliği yapan killi çökellerdeki kil türlerinden özellikle lityumca zengin kil minerallerinin dağılımını, mineralojik ve jeokimyasal özellikleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesini amaçlamaktadır. Volkanik ve piroklastik birimlerin ayrışması sonucu elementlerin kütle kayıp ve kazançları ile killerin oluşum ortamlarının fizikokimyasal koşulları detaylı olarak irdelenecektir. Bununla birlikte, bor yataklarında Li (ve ilişkili Sr ve F) ve nadir toprak elementlerinin (NTE) sistematik analizleri ile bu elementlerin bölgesel dağılımlarının ortaya konulması planlanmaktadır. Arazi çalışmaları ve laboratuvar analizleri sonucu elde edilecek bulgular, lityumlu kil yataklarının ülke ekonomisine önemli katkı sağlayacak şekilde değerlendirilmesi ve literatüre geçmesi açısından önem arz etmektedir. Önerilen projeden elde edilecek sonuçlar son günlerde önemli bir gündem maddesi olan “yerli elektrikli araç” ve “yerli batarya” üretimi için duyulabilecek hammadde ihtiyacına yönelik veriler sağlayacaktır.