Akademik Veri Yönetim Sistemi
ULUSLARARASI KATILIMLI SEDİMANTOLOJİ ÇALIŞMA GRUBU 2024 ÇALIŞTAYI, Tunceli, Türkiye, 5 - 09 Eylül 2024, ss.32
Batı
Karadeniz Bölgesi’nde İç Pontid Kenet Kuşağındaki Karabük-Safranbolu Havzasında
yer alan ve ilk kez Tekin vd. (2019) tarafından tanımlanan Pürçükören
Formasyonu evaporitik karakterdedir. Pürçükören Formasyonu farklı evaporitik
litofasiyesler (masiv jips, bantlı-laminalı jips, nodüler jips, jipsarenit,
seleniitk jips, satin-spar jips) içermektedir. ?Orta- Geç Eosen (?Bartoniyen-
Priyaboniyen) yaşındaki (Tekin vd. 2019) Pürçükören Formasyonu altındaki
Soğanlı Formasyonunu geçişli, üstündeki Akçapınar Formasyonu ile uyumludur. Bu çalışmada Pürçükören evaporitlerinin
oluşum koşullarını ortaya çıkarmak amacıyla XRD ve ICP-MS teknikleriyle element
jeokimyası çalışmaları yapılmıştır. İnceleme alanındaki farklı lokasyonlara ait
evaporit örneklerinin analiz sonuçları jeoistatistiksel açıdan birlikte korele
edildiğinde sonuçların birbirleriyle uyumlu olmadığı görülmüştür. Bu nedenle Pürçükören
evaporitleri havzanın doğusu (Terke, Gergen, Karcılar-Göde köyleri) ve havzanın
batısı (Pürçükören köyü) şeklinde gruplandırılarak analizlerin korelasyonu ayrı
ayrı yapılmıştır. Bu evaporitlerin esas oksit değerleri SiO2
(0,07-2,87), Al2O3 (0,01-0,63), Fe2O3
(0,0,23), MgO (0,02-2,45), CaO (29,9-38,55), Na2O (0,01-0,15), K2O
(0,01-0,22), TiO2 (0,01-0,14), P2O5
(0,01-0,13), MnO (0,1), SO3 (37-24-47,0,6) aralıklarında yer
almaktadır. İnceleme alanındaki evaporitlerin iz element değerleri ise; Cu
(0,1-18), Ba (2-231), Zn (0,5-5), Ni (0,1-20), Co (0,2-20), Sr (283-25913), Zr
(0,7-41), Rb (0,1-4), V (8-16), W (0,5-5), Mo (0,3-6,3), Pb (0,3-0,7), As
(0,3-5) arasında, NTE değerleri de Y (0,1-3), Ce (0,2-30), La (0,5-16), Nd
(0,3-0,5) arasında değişmektedir. Bu
çalışmada söz konusu bu element ve esas oksitlerde jeoistatistiksel cluster ve
faktör analizleri yapılarak birbiriyle olan davranışları ortaya
konulmuştur. Bazı örneklerde SiO2
ve Al2O3 değerlerinin yüksek çıkması evaporit çökeliminin
tek düze olmadığını ve ortama dışarıdan silisiklastik kırıntılı malzeme
geldiğini göstermektedir. Dışarıdan gelen bu kırıntılı malzemeler (kuvars ve
kil) petrografik çalışmalarda ve SEM-EDS analizlerinde de bilhassa bantlı-laminalı
jips fasiyesinde gözlenmektedir. SiO2;
K2O ile yüksek (+) korelasyon;
Na2O, P2O5, TiO2, MgO, Ba, Sr ile
düşük (+) korelasyon, Fe2O3 ile düşük (-) korelasyon
sergilemektedir. SiO2‘in Al2O3 ve evaporitler
için önemli parametre olan SO3 ve CaO ile olan korelasyonu havzanın
doğusu ile batısı arasında farklılık göstermektedir. Havzanın doğusunda bu üç
ilişki arasında (+) yönde bir etkileşim söz konusu iken, havzanın batısında (-)
yönde olduğu görülmektedir. Bu durum, havzanın doğusundaki evaporitlerin SiO2
değerlerinin havzanın batısına göre daha yüksek olduğunu ve dışarıdan kırınıtılı
malzeme geliminin havzanın batısına oranla doğusunda daha fazla olduğunu işaret
etmektedir. CaO esas oksiti; TiO2 ve SO3 ile orta (+), K2O
ile düşük (+), Ba, Sr, Cu, W ile orta (-) korelasyon sergilemektedir. Cluster
analizi SO3, CaO, Ba, Sr’in oldukça benzer olduğunu göstermektedir.
Özellikle Sr ile SO3 arasındaki bu benzerlik ortamdaki sölestin (SrSO4) mineralinin varlığını
işaret etmektedir. Evaporitlerde gözlenen
oldukça yüksek Sr (782,1-25913 ppm) değerleri normal denizel birincil
jips/anhidrit (çoğunlukla alabastrin jips) çökelimini; yüksek Ba değerleri ise; fay hatlarıyla ortama
zaman zaman kısa periyotlu hidrotermal eriyiklerin geldiğini göstermektedir.
Diğer pek çok örnek ise alabastrin ve porfiroblastik dokulu geç diyajenetik
ikincil sığ denizel jipslerdir. Bazı örneklerde gözlenen oldukça yüksek Sr (782,1-25913
ppm) değerleri ortamda ikincil jipslerden ornatma şeklindeki geç diyajenetik sölestin
mineralleşmelerine işaret etmektedir. Ayrıca SEM-EDS çalışmalarında da bu sölestinler ile
birlikte kalsit ve dolomit mineralleri de saptanmıştır.