Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Katılımlı 76. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye, 15 - 19 Nisan 2024, ss.562
Dünya üzerinde çok az yer, Türkiye'nin doğusundaki üçlü eklemden oluşan Karlıova bölgesi kadar tektonik açıdan aktiftir. Karlıova Üçlü Eklemi (KÜE), karmaşık terslenme tipi tektoniğin sergilendiği aktif kıtasal çarpışma bölgesidir. Volkanizmanın konumu, zamanlaması ve jeokimyasal özellikleri, çarpışan Avrasya ve Afro-Arap levhaları arasındaki karmaşık etkileşimlerden etkilenmektedir. Yapısal veri ve stres analizleri, KÜE için saf sıkışmadan (12 My önce) sıkışmaya bağlı genişleme/gerilme tektoniğinin (12 My sonra) neden olduğu terslenme tipi tektoniğine geçişli bir deformasyona işaret etmektedir. Yaklaşık 6 milyon yıl önce başlayan volkanizma, KÜE'de giderek artan karmaşık deformasyonla doğrudan ilişkilidir. KAFZ ve DAFZ'nun oluşumunu takiben, Anadolu bloğunun batıya doğru kaçışı ve Avrasya bloğu üzerindeki terslenme tektoniği, magma yükselişini destekleyen D─B baskın bir gerilme alanını tetiklemiştir. Bölgedeki volkano-tektonik ve jeokimyasal çalışmalar, volkanik püskürümlerin çoğunlukla dayklardan (akışkan hareketlerinden etkilenen kırıklardan) beslendiğini göstermektedir. Dayk ve lav püskürümleri üç merkezi volkanla (Turnadağ, Varto ve Özenç) ilişkilidir. Turnadağ, yaklaşık 2,9 milyon yıldır aktif olan, oldukça deforme olmuş polijenetik bir volkandır. 8 km çapında bir çöküntü kalderası olan Varto volkanı, KÜE'nin doğu ucunda yer almaktadır. K85°B doğrultulu ve KAFZ'ya yarı paralel olan yüksek açılı bir normal fayın, Varto kalderasının güney kısmını 1 My'dan bu yana sürekli deforme ettiği düşünülmektedir. Bu fay, son zamanlarda bu bölgedeki magmanın yayılımı üzerinde önemli bir kontrol mekanizması oluşturmuştur. Özenç Bölgesi, Varto kalderasının güneyinde 1,96 My ile 2,67 My arasında tarihlenen ve çoğunlukla bazaltik lav akıntıları ve sokulumları gibi efüzif volkanizma ile karakterize edilmektedir. Sismik tomografi ve analitik modeller Turnadağ ve Varto volkanlarının çok sığ (2-5 km), nispeten küçük iki magma odasından beslendiğini göstermektedir. Bazaltik lav ve dayklarla temsil edilen Özenç volkanik alanının püskürttüğü daha az evrimleşmiş lavlar ise 22-27 km derinlikteki derin bir rezervuardan beslenmektedir. Tomografik modeller, volkanların hiçbirinin doğrudan derin bir magma rezervuarının merkezi üzerinde bulunmadığını göstermektedir. Bu durum magmanın son 3 My boyunca Varto ve Turnadağ'ın aşağısında sırasıyla ~34 ve 40 km sağa yanal hareketle (doğuya) ve Özenç için 23 km sol yanal hareketle (batıya) göç ettiğini göstermektedir. Magma odalarının bu yanal yayılımı, Anadolu bloğunun 6 My'dan bu yana KAF ve Varto fay zonlarını kullanarak batıya doğru tektonik kaçışıyla açıklanabilir.