Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Eğitim Kongresi (International Education Congress) / EDUCongress2024 , Diyarbakır, Türkiye, 18 - 21 Eylül 2024, ss.2179-2181, (Özet Bildiri)
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), bireyin iletişimin sözel-sözel olmayan boyutlarında ve sosyal
etkileşimde yetersizlik yaşamasıyla birlikte tekrar eden takıntılı, sınırlı davranışlarla kendini gösteren
nöro-gelişimsel bir bozukluktur. Bunlarla birlikte OSB’nin tanılanmasında ölçüt olabilecek diğer
sınırlılıklar; aynılıkta ısrar, tekrar eden davranış örüntüleri, rutine sıkı bağlılıktır (American Psychiatric
Association [APA], 2013). OSB, yaygınlık bakımından son yıllarda hızlı bir şekilde artış gösteren
gelişimsel bir yetersizlik türüdür. 2023 yılında yayımlanan rapora göre OSB’nin yaygınlık oranı 1/36
olarak açıklanmıştır (CDC, 2023).
Uluslararası alan yazına bakıldığında OSB olan bireylerin genel eğitim sınıflarında geçirdikleri zaman
diliminin giderek arttığı fakat artan zamana karşın OSB olan bireylerin eğitiminde yeterince etkili
müdahale programlarına yer verilmediği vurgulanmaktadır (Wong vd., 2015). OSB olan öğrencilere
sunulan müdahale programları, sosyal beceriler, günlük yaşam becerileri, davranış müdahale
programları, akademik beceriler gibi çeşitlilik göstermektedir. Bu konular içerisinden akademik
becerilerle ilgili yapılan çalışma sayısının yeterli olmadığı araştırmacılar tarafından belirtilmiştir
(Knight vd., 2013). Bu durumun akademik becerilerde tipik gelişim gösteren akranlarına göre daha çok
güçlük yaşayan OSB tanısı almış bireylerin eğitim hayatını olumsuz yönde etkileyeceği
düşünülmektedir (Keen vd., 2016). OSB olan bireylerle gerçekleştirilen akademik beceriler
incelendiğinde en çok matematik alanında daha sonra fen bilimleri ve okuma yazma alanlarında
çalışmaların gerçekleştirildiği görülmüştür. Fen bilimleri dersi içerdiği bilimsel süreç becerileriyle
problem çözebilen, araştırmacı-sorgulayıcı, üst düzey düşünce geliştirebilen bireyleri yetiştirmeyi
hedeflediğinden fen öğretiminin, herkes için ulaşılabilir olması son derece önemlidir (Kaptan ve
Korkmaz, 2001).
Özel gereksinimli öğrenciler, kaynaştırma uygulamalarına dahil edildiğinde fen bilimleri dersine
yönelik üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmeleri gerekmektedir. Buna karşın özel gereksinimli
öğrencilerin fen bilimleri dersinin içerdiği çeşitli konularda güçlükler yaşadığı görülmektedir. OSB olan
öğrenciler, (a) görsel materyallerle daha iyi öğrendiklerinden, (b) iletişim sınırlılıkları yaşadıklarından,
(c) davranışsal problemlerden, (d) fen bilimleri dersi soyut ve anlaşılması güç bazı konuları
içerebileceğinden fen bilimleri dersinde zorluklar yaşayabilirler (Akgül ve Mertoğlu, 2020). Fen
2180
bilimleri dersi yürütülürken karşılaşılan güçlüklerin aşılmasında eğitim öğretim süreçlerinin verimli bir
şekilde uygun yöntem-teknik ve materyallerle tasarlanmasının önemli olduğu bilinmektedir (Özdemir
ve Çetin, 2018).
Fen bilimleri dersine ait konu ve kavramların OSB olan öğrencilere öğretilmesinin önemini göz önünde
bulundurulduğunda hem genel eğitim sınıfındaki öğrencilere hem de özel eğitim sınıfındaki öğrencilere
fen bilimleri dersinin sunulmasının son derece önemli olduğu belirlenmiştir. Bu bakımdan OSB olan
öğrencilerle çalışan ve onların bu konudaki ihtiyaçlarını en iyi bilen özel eğitim öğretmenleri/fen
bilimleri öğretmenlerinin fen bilimleri dersine ilişkin görüşlerinin alınması ileride yapılacak olan
çalışmalar için alan yazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca yapılan araştırmada fen bilimleri
dersi kapsamında sunulan fen deneylerinin yapımına ilişkin sorulara da yer verildiğinden araştırma bu
yönüyle alan yazındaki diğer benzer çalışmalardan ayrılmaktadır.
OSB olan öğrencilere fen bilimleri dersine ait konu-kavramların öğretilmesi ve gerektiğinde konu ile
alakalı fen deneyleri yapılmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Ayrıca fen bilimleri dersini sınıf
ortamında gerçekleştirirken kullanılan yöntem-teknik ve materyallerin daha verimli öğrenme ortamları
oluşturduğu bilinmektedir. Buradan hareketle OSB olan öğrencilere, fen bilimleri dersini genel eğitim
sınıflarında sunan fen bilimleri öğretmenleri ile fen bilimleri dersini özel eğitim sınıflarında sunan özel
eğitim öğretmenlerinin, fen bilimleri dersine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Yöntem
Fen bilimleri ve özel eğitim öğretmenlerinin fen bilimleri dersine ilişkin görüşlerinin belirlenmesinin
amaçlandığı bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması kullanılmıştır. Durum
çalışması, gerçekleşen durumların kendi bağlamında ve çeşitli veri toplama yollarıyla derinlemesine
incelenmesini ve temalara ulaşılmasını sağlayan araştırma yöntemidir (Yıldırım ve Şimşek, 2013).
Çalışmanın katılımcı grubunda yedi fen bilimleri öğretmeni ve yedi özel eğitim öğretmeni yer
almaktadır. Katılımcılar ile görüşmeler gerçekleştirilmeden önce iki farklı pilot görüşme oturumu
düzenlenerek soruların anlaşılırlığı ve görüşme süreci gözden geçirilmiştir. Pilot görüşme oturumlarının
ardından OSB olan bireylerle çalışan ve katılımcı olarak yer almayı kabul eden öğretmenler ile yarıyapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılandırılmış görüşme türüne göre daha esnek olması
ve araştırmacı tarafından gerekli görülen yerlerde alt soruların sorulmasına olanak tanıması yönüyle
daha ayrıntılandırılmış cevaplara ulaşılması nedeniyle yarı yapılandırılmış görüşmeler tercih edilmiştir
(Creswell, 2013). Görüşme sırasında yöneltilen sorular, araştırmacılar tarafından önceden hazırlanmış
ve üç farklı uzmandan alınan dönütlere göre düzenlenmiştir. Bununla birlikte veri toplama aracı olarak
araştırmacı günlüğünden de yararlanılmıştır. Yüz yüze ve çevrimiçi video konferans aracılığıyla
gerçekleştirilen görüşmelerden elde edilen verilerin dökümü tümevarımsal içerik analizi yöntemi ile
temalara ayrılmış ve analiz edilmiştir. Görüşmelerin dökümünün doğruluğunu sağlamak amacıyla ikinci
araştırmacı görüşmelerin ses kayıtları ve dökümlerini incelemiş ve ses kayıtları ile dökümlerin aynı olup
olmadığını kontrol etmiştir. Temalar elde edildikten hemen sonra kodlayıcılar arası güvenirliği
sağlamak amacıyla bağımsız olarak kodlama gerçekleştiren araştırmacılar bir araya gelerek görüş
ayrılığı yaşanan maddeleri gözden geçirmiş ve görüş birliğine varmışlardır.
2181
Beklenen/Geçici Sonuçlar
Bu araştırmada OSB olan öğrencilerle çalışan fen bilimleri ve özel eğitim öğretmenlerinin fen bilimleri
dersine ilişkin görüşlerini belirlemek amaçlanmış ve bu amaç doğrultusunda 7 özel eğitim öğretmeni ve
7 fen bilimleri öğretmeni olmak üzere toplam 14 katılımcı ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırmadan
elde edilen bulgular incelendiğinde; fen bilimleri dersine yönelik özel eğitim öğretmenlerinin ve fen
bilimleri öğretmenlerinin çeşitli görüşlere sahip olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerden alınan görüşlerin
bir kısmı birbirine paralellik gösterirken bir kısmı birbirinden farklıdır. Elde edilen veriler
yorumlanırken araştırmacı günlüğü ve notları da verilerin yorumlaması sürecine dahil edilmiştir.
Bulguların tamamı kongrede detaylı bir biçimde dinleyicilerle paylaşılacaktır. Paylaşılan bulgulardan
hareketle ileri araştırmalara yönelik önerilerde bulunacaktır.