Akademik Veri Yönetim Sistemi
10. İstanbul Dahiliye Klinikleri Buluşması, İstanbul, Türkiye, 14 - 17 Kasım 2020
Covid 19 Pandemisine Genel Bakış
Semptom ve Bulgular ile Tanı Süreci
Doç. Dr. Pınar Yıldız
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları ABD
Genel Dahiliye Bilim Dalı
2019 Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde başlayarak dünya geneline yayılan ve halen devam
etmekte olan Covid-19 pandemisi büyük pandemilerin içinde en son ve en önemlisi olarak
sürmektedir. Pandemiler ‘dünya genelinde, çok geniş alanda, uluslararası sınırları aşan ve çok sayıda
insanı etkileyen salgın’ olarak adlandırılır ve buna göre de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Covid-19
salgınını 11. Mart. 2020’de pandemi olarak adlandırmıştır. Salgının seyrini etkileyen en önemli
faktörler; temel üreme katsayısı, vakada ölüm hızı, asemptomatik ve hafif vakaların oranı, etkenin
bulaşıcılık süresi ve kontrol önlemlerinin başarı durumudur. Bu sayılan etkenlerden en önemlisi salgın
yönetimidir. Temel üreme katsayısı (R 0 ) bağışık olmayan popülasyonda, kontrol örnekleri olmaksızın
infekte bir kişi tarafından infekte edilebilecek kişi sayısıdır. Yeterli etkinlikte kontrol önlemleri
alındığında R değeri (temel üreme katsayısı) 1’in altına düşer ve salgının seyrinde önemli role sahiptir.
Covid-19 salgının etki gücü açısından bakıldığında, vakada ölüm hızı toplum genelinde %0,3 ile %5,8
arasında değişmekte ve özel gruplarda (örneğin yaşlı ve huzurevinde kalanlarda) bu oran çok yüksek
değerlere çıkmaktadır. Bu da etkilenen toplumlarda salgının yıkıcılığında nüfus yapısının da önemli
olduğunu düşündürmektedir.
Corona Virüsler; mevsimsel gribin de bizler tarafından iyi bilinen etkenlerinden olup sıklıkla üst
solunum yolu enfeksiyonları ile anılmaktadır. İlk olarak pandemi etkeni olarak Corona Virüs; 2003
yılında yarasalardan evcil hayvanlara ve onlardan da insanlara geçerek hastalık yapan Severe Acute
Respiratory Syndrome Corona Virus(SARS CoV) adıyla dünya sağlık gündemindeki yerini almıştır.
Takip eden süreçte; 10 yıl sonra Middle East Respiratory Syndrome Corona Virüs (Mers CoV)
develerden insanlara bulaşarak salgına sebep olmuştur. 2019 Aralık’ta Wuhan’da birbirine benzer
klinikte 4 pnömoni vakası tespit edilmiş ve enfeksiyon etkeni SARS CoV virüse genetik benzerliği
nedenli SARS CoV-2 olarak tanımlanmış ve 2020 ocak ayında da DSÖ tarafından Covid 19 hastalığı
olarak isimlendirilmiştir. Kasım 2020 itibariyle yaklaşık 45 milyon doğrulanmış vaka ve 1 milyonun
üstünde Covid-19 nedenli ölüm bildirilmiştir. Peki nedir bu pandemiyi bu kadar farklı ve zorlu kılan?
Yoksa pandemi ve virüsler aynıdır, dünya mı değişmiştir? Epidemiyolojik açıdan bakıldığında
küreselleşen dünya, iklim değişimi, doğal kaynaklara ve doğal hayata verilen zarar, temiz su ve besin
kaynaklarının hızla tükenmesi, besinlerin güvensizliği ve yaban hayvanlarının besin kaynağı olarak
kullanılması dengeleri bozmuş, beraberinde infeksiyonların güçlü salgınlara dönüşmesine yol açmıştır.
Bugün için bilim alanlarındaki ilerleme ve ileri teknolojilere rağmen geniş kitleleri etkileyen
pandemilerin kontrol altına alınamaması, gelecek için ciddi kaygıları da beraberinde getirmektedir.
Covid 19; Etken Özellikleri, Semptom ve Bulgular, Hastalık ve Tanı Süreci
Solunum yolu enfeksiyonu etkenlerinden olan diğer Corona Virüsler gibi SARS CoV-2 de solunum
damlacıkları ve yakın temas yolu ile bulaşmaktadır. Enfeksiyöz damlacıklar öksürme, hapşırma ve
konuşma sırasında oluşur. Çalışmalarda oda havasında, gaita, kan ve göz yaşı gibi diğer vücut
sıvılarında olduğuna dair de veriler bildirilmiş olsa da bulaştaki rolü tartışmalıdır. Covid- 19’un
inkübasyon süresi 1-14 gündür. Semptomların başlaması ile bulaştırıcılığın en yüksek seviyede olduğu
ancak asemptomatik ve minimal semptomatik kişilerin de bulaştırıcı olduğu çalışmalar ile
desteklenmiştir. Geniş semptom yelpazesine sahip klinik tabloda sıklıkla; ateş, öksürük, nefes darlığı,
kas ve baş ağrısı, bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, tat ve koku kaybı görülmektedir. Covid-19
hastalık kliniğine bakıldığında, hastaların büyük çoğunluğu hastalığı asemptomatik veya hafif
semptomlar ile atlatmakta, enfekte grubun %20 kadarında ciddi semptomatik pnömoni ve solunum
yetmezliği gelişmektedir. Hastalarda genel enfeksiyon belirtileri, boğaz ağrısı, ateş ve yaygın kas
ağrısı ile başlayan klinik tablo bir hafta içinde tedavi ve destek ile düzelebildiği gibi inatçı ateş,
mekanik ventilatör desteği gerektiren hızlı ilerleyen ciddi solunum yetmezliği, şok ve multiorgan
yetmezliği tablosuyla da seyredebilir. Hastalığın seyrini ve mortalite hızını yaş, cinsiyet,
kardiyovasküler ve pulmoner hastalık öyküsü, kronik böbrek hastalığı, diyabet, obezite ve
hipertansiyon varlığı ve immun düşkünlük etkilemektedir. Bu faktörlerden bir ya da fazlasına sahip
olan hastalarda hastaneye yatış, yoğun bakım takibi ve mortalite oranları yüksektir.
Olası vaka tanımına uyan hastalarda virüsün tespitinde ve tanıya yardımcı olarak reverse transcriptase
polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) en sık kullanılan testtir. Üst solunum yollarından doğru
yöntemle alınan kombine ağız ve burun sürüntüsü ile alınan örnekte pozitiflik saptanan hastalarda
ulusal rehberimizin algoritmaları doğrultusunda tedavi başlanır. Yalancı negatiflik oranı yüksek
olabildiğinden negatif olgularda 24-48 saat sonra test tekrarı yapılması gerekmektedir. Ayrıca test
negatifliği olsa da klinik ve görüntülemenin Covid-19 hastalığı düşündürdüğü olgular PCR negatif
Covid-19 hastası olarak kabul edilip, tedavi ve takip yönlendirilir. Akut enfeksiyon tanısında
antikoların oluşum süresinden dolayı serolojik testleri kullanımı sınırlıdır.
Kaynaklar: 1- https://covid19.who.int/ (Erişim: 1. Kasım. 2020)
2- The origin, transmission and clinical therapies on coronavirus disease 2019 (COVID-
19) outbreak an update on the status. Mil Med Res 2020 Mar 13;7(1):11.
3- Emerging coronaviruses: Genome structure, replication, and pathogenesis. J Med Virol.
2020 Apr;92(4):418-423.