Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Öncüleri ve Âşık Paşa Sempozyumu, Kırşehir, Türkiye, 20 - 22 Kasım 2025, (Özet Bildiri)
Bu bildiri, 15. yüzyıl Osmanlı hekimlerinden Ahî Çelebi’ye atfedilen Manẓūme-i Ṭıbb adlı mesneviyi, Eski Anadolu Türkçesi metin incelemeleri çerçevesinde, kültür dilbilim kuramı bağlamında değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Manẓūme-i Ṭıbb, dönemin tıbbî bilgi birikimini manzum ve öğretici bir biçimde aktarması bakımından yalnızca tıp tarihi açısından değil, Türk dili ve kültürü araştırmaları bakımından da önemli bir kaynak niteliğindedir. Manẓūme-i Ṭıbb, beslenme düzeninden mizaç anlayışına, temizlik ve korunma yöntemlerinden çeşitli tedavi usullerine kadar uzanan geniş kapsamlı bir etno-medikal söylem sunmaktadır. Bu söylem, tıbbî bilgiyle sınırlı kalmayarak, dönemin toplumsal değerler sistemini ve dünya tasavvurunu da yansıtan çeşitli kültürel kategorileri de barındırmaktadır. İnceleme, Farzad Sharifian’ın geliştirdiği kültür dilbilim yaklaşımı temelinde yürütülmüştür. Söz konusu yaklaşım, dil ile kültürel biliş arasındaki ilişkiyi esas alarak, metinlerdeki anlam örüntülerini “kültürel şema”, “kültürel kategori” ve “kültürel metafor” gibi kavramlar aracılığıyla çözümlemeyi amaçlamaktadır. Manẓūme-i Ṭıbb’da yer alan etno-medikal söylem, ilgili kuramsal çerçeve doğrultusunda değerlendirilmiş; insan bedeninin doğa unsurlarıyla uyumu, dengeli yaşam anlayışı, itidal ve aşırılıktan sakınma ilkesi ile mevsimsel ve çevresel koşullara bağlı sağlık önerileri gibi temaların dilsel tezahürleri ortaya konmuştur. Bu bağlamda sunulan çözümleme, Eski Anadolu Türkçesiyle kaleme alınmış bir tıp metninin yalnızca söz varlığı ve dil bilgisel özellikleri bakımından değil, aynı zamanda dönemin diliyle yansıtılan kültürel ve bilişsel unsurlar yönünden de incelenmesine imkân tanımaktadır. Bu yönüyle çalışma, tarihî Türkçe metinlerin kültür-dil ilişkisi çerçevesinde çözümlenmesine yönelik metodolojik bir katkı niteliği taşımaktadır.
This paper aims to examine the Manẓūme-i Ṭıbb, a mesnevi attributed to the 15th-century Ottoman physician Ahî Çelebi, within the framework of Old Anatolian Turkish text studies and from the perspective of cultural linguistics. Manẓūme-i Ṭıbb is a significant source not only for the history of medicine but also for research on the Turkish language and culture, as it conveys the medical knowledge of the period in a didactic and versified form. The work presents a wide-ranging ethno-medical discourse, extending from dietary practices to conceptions of temperament, and from hygiene and preventive measures to various treatment methods. This discourse transcends medical knowledge, incorporating cultural categories that reflect the social value system and worldview of the era. The analysis is conducted within the framework of the cultural linguistics approach developed by Farzad Sharifian. This approach focuses on the relationship between language and cultural cognition, aiming to analyse meaning patterns in texts through concepts such as “cultural schema,” “cultural category,” and “cultural metaphor.” The ethno-medical discourse found in the Manẓūme-i Ṭıbb is evaluated through this theoretical lens, identifying linguistic manifestations of themes such as the harmony between the human body and natural elements, the notion of balanced living, the principle of moderation and avoidance of excess, and health recommendations based on seasonal and environmental factors. In this context, the study not only examines the vocabulary and grammatical features of a medical text written in Old Anatolian Turkish but also explores the cultural and cognitive elements reflected through the language of the period. Thus, it offers a methodological contribution to the analysis of historical Turkish texts within the framework of the language-culture relationship.