Asıl Memlûk Kıpçak Türkçesinin Söz Dizimi

---

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı/Eski Türk Dili Bilim Dalı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2022

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: ONUR NİZAM

Danışman: Can Özgür

Özet:

Geniş bir coğrafyada etkin olan Kıpçak Türkleri, Mısır ve Suriye topraklarına paralı asker ve köle olarak gelmişlerdir. Zamanla ülkenin yönetiminde aktif rol oynamışlardır. Bu topraklarda farklı etnik topluluklarla birlikte yaşayan Kıpçak Türkleri, yaşadıkları bu coğrafyada farklı türden birçok metni Türkçeye çevirmişlerdir. Eserlerde Kıpçakça ve Oğuzca (Türkmence) özelliklerinin yanında Karahanlı, Harezm, Erken Çağatay, Erken Oğuz dil özellikleri görülebilmektedir. Çalışmamız; Asıl Memlûk Kıpçak eserleri olan Münyetü’l-Guzat (MG), İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn (İM), Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t Türkî) (GT) ve Baytaratü’l-Vâzıh’ın (BV) söz dizimsel özelliklerini konu edinmektedir. Çalışmanın giriş bölümünde, söz dizimi terimi hakkında geniş bir bilgiye yer verildikten sonra, Kıpçaklar, Kıpçaklar’ın tarihi, dili ve edebiyatı konusu ele alınmaktadır. Birinci bölümde eserlerdeki öbek yapılar incelenirken N. Chomsky’nin “Evrensel Dilbilgisi” anlayışı ve “Yönetim ve Bağlama Kuramı” ölçüt alınmaktadır. Bunun dışında aynı bölümde edat öbekleri incelenirken Chomsky’nin Rol Kuramı’ndan faydalanılmaktadır. Bağlama yapıları, anlamsal ve yapısal olarak değerlendirilirken, tümce ögeleri bölümünde ise Chomsky’nin Rol Kuramı’dan, İşlevsel Dilbilgisi’nden ve S. Dik’in görüşlerinden istifade edilmektedir. Bu bağlamda tümce ögeleri söz dizimsel, anlamsal ve edimdilbilimsel işlevleriyle incelenmektedir. “Tümce türleri”, yüklemin türüne göre, yüklemin yerine göre, tümcenin anlamına göre incelenmektedir. Çalışmanın son bölümünde ise, “yan tümce” terimine yer verilmektedir. Yan tümceler bitimli/çekimli ve bitimsiz/çekimsiz yan tümceler başlıkları altında izah edilmektedir. Bitimli/çekimli yan tümceler içerisinde vi Türkoloji’de iç içe birleşik tümceler olarak adlandırılan yapılar, istek/şart yan tümceleri, kim’li yan tümceler olarak ele alınmaktadır. Bitimsiz/çekimsiz yan tümceler başlığı altında ad işlevli bağımlı tümceler, niteleme görevli ortaç işlevli bağımlı tümceler, belirteç işlevli bağımlı tümceler konu edinilmektedir. Bu inceleme yapılırken yan tümcelerin hem semantik, hem söz dizimsel hem de edimbilimsel yönleri değerlendirilmektedir. Sonuç olarak Asıl Memlûk Kıpçak metinlerinin söz dizimi, geleneksel söz dizimi de göz önünde tutularak evrensel, modern bakış açısıyla incelenmeye çalışılmaktadır.